Tiêu chảy ở trẻ em, đặc biệt dưới 2 tuổi, là vấn đề phổ biến, ảnh hưởng đến sự hấp thụ dinh dưỡng và gây mất nước. Vậy, trẻ bị tiêu chảy nên ăn gì để bù đắp dinh dưỡng đã mất và hỗ trợ hệ tiêu hóa phục hồi? Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về chế độ dinh dưỡng phù hợp cho trẻ trong giai đoạn này.
Kiến thức cơ bản về tiêu chảy ở trẻ em
Tìm hiểu về tiêu chảy ở trẻ em
Tiêu chảy được xác định khi trẻ đi ngoài phân lỏng nhiều hơn 3 lần trong 24 giờ. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm loại bỏ các tác nhân gây hại trong đường tiêu hóa. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tiêu chảy ở trẻ như nhiễm virus (rotavirus, norovirus), nhiễm khuẩn (E.coli, Salmonella), ký sinh trùng, hoặc do không dung nạp một số thành phần thực phẩm.
Khi mắc tiêu chảy, trẻ thường xuất hiện các triệu chứng như đi ngoài phân lỏng hoặc có nhầy, đau bụng, cáu gắt, chán ăn và có thể sốt. Biến chứng nghiêm trọng nhất là mất nước, thể hiện qua các dấu hiệu như miệng khô, khát nước, giảm đi tiểu, da nhăn nheo khi véo, mắt trũng và thóp lõm ở trẻ nhỏ. Nếu phát hiện dấu hiệu mất nước, phụ huynh cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức.
Nguyên tắc dinh dưỡng cho trẻ bị tiêu chảy
Khi trẻ bị tiêu chảy, việc thiết lập chế độ dinh dưỡng phù hợp đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi. Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có 4 nguyên tắc chính cần tuân thủ:
- Bù nước và điện giải: Đây là ưu tiên hàng đầu. Trẻ cần được bổ sung nước và các chất điện giải bị mất qua phân lỏng. Dung dịch oresol được khuyến cáo sử dụng với tỷ lệ pha chế đúng theo hướng dẫn.
- Duy trì chế độ ăn uống: Không nên nhịn đói trẻ khi bị tiêu chảy. Nghiên cứu năm 2023 từ Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ chỉ ra rằng việc tiếp tục cho trẻ ăn giúp rút ngắn thời gian mắc bệnh và giảm nguy cơ suy dinh dưỡng.
- Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa: Chọn các loại thực phẩm nhẹ, dễ tiêu, không kích thích đường ruột để giảm gánh nặng cho hệ tiêu hóa đang bị tổn thương.
- Chia nhỏ bữa ăn: Thay vì 3 bữa lớn, nên chia thành 5-6 bữa nhỏ trong ngày để giảm áp lực lên đường tiêu hóa và tăng khả năng hấp thu dưỡng chất.
Với trẻ dưới 6 tháng, sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng tối ưu. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng sữa mẹ chứa kháng thể và các yếu tố miễn dịch giúp bảo vệ đường tiêu hóa của trẻ. Với trẻ lớn hơn, cần kết hợp sữa (mẹ hoặc công thức phù hợp) với các thực phẩm đặc phù hợp với độ tuổi.
Trẻ Bị Tiêu Chảy Nên Ăn Gì Để Phục Hồi Tốt?
Trẻ bị tiêu chảy nên ăn gì để mau khoẻ
Việc lựa chọn đúng thực phẩm có thể đẩy nhanh quá trình hồi phục của trẻ. Dưới đây là các nhóm thực phẩm được khuyến khích cho trẻ bị tiêu chảy:
Tinh bột dễ tiêu
Tinh bột cung cấp năng lượng cần thiết và giúp làm đặc phân. Các lựa chọn tốt bao gồm:
- Cháo gạo trắng: Dễ tiêu hóa, cung cấp năng lượng và có tác dụng làm đặc phân. Bạn có thể nấu cháo loãng với nước, thêm chút muối để bổ sung natri đã mất.
- Bánh mì trắng: Không nên chọn bánh mì nguyên cám vì chứa nhiều chất xơ. Bánh mì trắng giúp hấp thụ bớt nước trong đường ruột.
- Khoai tây luộc hoặc nghiền: Giàu kali giúp bù đắp điện giải và dễ tiêu hóa khi được chế biến đúng cách. Khoai tây nghiền là lựa chọn tốt cho trẻ nhỏ từ 6-12 tháng.
- Gạo trắng nấu nhừ: Cung cấp carbohydrate dễ tiêu, kết hợp với nước súp hoặc nước luộc thịt để tăng giá trị dinh dưỡng.
Protein nạc
Protein giúp phục hồi tế bào niêm mạc ruột bị tổn thương, nhưng cần chọn nguồn protein dễ tiêu:
- Thịt gà luộc không da: Chứa protein chất lượng cao và ít chất béo, dễ tiêu hóa và không kích thích đường ruột. Thịt gà xé nhỏ hoặc nghiền phù hợp với trẻ từ 8 tháng trở lên.
- Cá trắng hấp/luộc: Như cá thu, cá hồi chứa protein dễ hấp thu và omega-3 có lợi. Nên chọn cá tươi, loại bỏ xương kỹ trước khi cho trẻ ăn.
- Trứng chín kỹ: Nên cho trẻ ăn lòng đỏ trứng trước (từ 7-8 tháng), sau đó mới thử lòng trắng để tránh dị ứng. Trứng luộc chín dễ tiêu hóa và giàu protein.
- Đậu phụ mềm: Là nguồn protein thực vật tốt, đặc biệt hữu ích cho trẻ không dung nạp sữa hoặc trứng.
Rau củ quả dễ tiêu
Rau củ quả cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ hòa tan hỗ trợ tiêu hóa:
- Cà rốt nấu nhừ: Giàu beta-carotene tăng cường miễn dịch, nên nấu thật mềm để dễ tiêu hóa.
- Chuối chín: Chứa pectin có tác dụng làm đặc phân và kali bổ sung điện giải. Đặc biệt phù hợp với trẻ từ 6 tháng trở lên.
- Táo nấu/hấp: Táo nấu chín và nghiền chứa pectin và tanin giúp giảm viêm đường ruột. Có thể cho trẻ ăn táo xay nhuyễn từ 6 tháng tuổi.
- Ổi chin: Chứa nhiều vitamin C và tanin có tác dụng se niêm mạc ruột. Nên gọt vỏ, bỏ hạt và nghiền nhuyễn cho trẻ nhỏ.
- Bí đỏ nấu mềm: Giàu vitamin A, dễ tiêu hóa và giúp tăng cường miễn dịch đường ruột.
Sữa chua và các sản phẩm chứa lợi khuẩn
Lợi khuẩn (probiotic) giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, đặc biệt quan trọng khi trẻ bị tiêu chảy:
- Sữa chua không đường: Chứa lợi khuẩn Lactobacillus và Bifidobacterium, giúp khôi phục hệ vi sinh có lợi trong đường ruột. Nghiên cứu từ Đại học Y Harvard chỉ ra rằng probiotics có thể rút ngắn thời gian mắc tiêu chảy 1-2 ngày.
- Kefir: Đồ uống lên men chứa nhiều chủng lợi khuẩn hơn sữa chua thông thường, phù hợp với trẻ trên 12 tháng.
Những loại thức uống hỗ trợ
Bù nước là yếu tố quan trọng nhất khi trẻ bị tiêu chảy:
- Nước lọc: Cung cấp đủ nhưng không quá nhiều một lúc, cho trẻ uống từng ngụm nhỏ.
- Dung dịch oresol: Cân bằng điện giải tốt nhất, nên pha đúng tỷ lệ theo hướng dẫn.
- Nước gừng ấm: Có tính kháng viêm, giảm co thắt đường tiêu hóa. Nên pha loãng và cho trẻ trên 12 tháng uống.
- Nước cơm: Giúp cung cấp tinh bột dễ tiêu và bù nước. Nước cơm có tác dụng làm dịu đường tiêu hóa và bổ sung năng lượng.
Các thực phẩm trẻ bị tiêu chảy cần kiêng
Cần tránh các loại thực phẩm sau khi trẻ bị tiêu chảy
Một số thực phẩm có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tiêu chảy của trẻ. Dưới đây là các nhóm thực phẩm phụ huynh nên tránh:
Sữa và sản phẩm từ sữa chứa lactose
Khi bị tiêu chảy, enzyme lactase trong ruột non thường bị giảm tạm thời, dẫn đến khó tiêu hóa đường lactose. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng 80% trẻ bị tiêu chảy có thể gặp tình trạng không dung nạp lactose tạm thời.
Nên tránh: sữa bò thông thường, phô mai, kem, sữa chua có đường. Đối với trẻ dùng sữa công thức, có thể cân nhắc chuyển sang loại không lactose trong 1-2 tuần sau khi bị tiêu chảy.
Lưu ý: sữa mẹ vẫn an toàn và được khuyến khích vì lactose trong sữa mẹ dễ tiêu hóa hơn và có các yếu tố bảo vệ tự nhiên.
Thực phẩm nhiều đường
Đường làm tăng áp lực thẩm thấu trong ruột, thu hút nước vào lòng ruột và làm trầm trọng thêm tình trạng tiêu chảy:
- Kẹo, bánh ngọt, chocolate
- Nước ngọt, nước trái cây đóng hộp
- Thực phẩm chế biến sẵn có chứa fructose corn syrup
- Sữa chua có đường, kem
Thực phẩm giàu chất xơ khó tiêu
Chất xơ không hòa tan kích thích nhu động ruột, làm tăng tần suất đi ngoài và cản trở quá trình hồi phục:
- Ngũ cốc nguyên hạt (bánh mì nguyên cám, gạo lứt)
- Rau sống (salad, rau diếp, các loại rau có tính lạnh)
- Trái cây sống có vỏ và hạt
- Các loại đậu, đỗ
Thực phẩm chiên rán và nhiều dầu mỡ
Chất béo làm chậm quá trình tiêu hóa và tăng gánh nặng cho hệ tiêu hóa đang bị tổn thương:
- Thực phẩm chiên xào
- Đồ ăn nhanh (gà rán, khoai tây chiên)
- Thực phẩm có nhiều dầu mỡ
- Nước sốt giàu chất béo
Hải sản và một số loại trái cây
Một số thực phẩm có thể gây kích ứng đường ruột hoặc dị ứng:
- Hải sản (tôm, cua, sò) có thể gây dị ứng hoặc nhiễm khuẩn nếu không tươi
- Trái cây có tính nhuận tràng: mận, xoài chưa chín, đu đủ
- Trái cây có tính axit: cam, quýt, dứa có thể kích thích niêm mạc ruột
Đồ uống có gas và nước ép công nghiệp
Đồ uống này có thể chứa chất bảo quản, đường và gas gây kích ứng đường tiêu hóa:
- Nước ngọt có gas
- Nước ép trái cây đóng hộp
- Đồ uống năng lượng
- Trà đá, cà phê (đối với trẻ lớn)
Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà
Ngoài chế độ ăn uống, việc chăm sóc tổng thể cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục của trẻ.
Theo dõi tình trạng bệnh
Phụ huynh cần theo dõi sát sao các dấu hiệu sau:
- Số lần và tính chất phân: ghi lại để đánh giá tiến triển
- Lượng nước tiểu: trẻ nên đi tiểu ít nhất 3-4 lần/ngày
- Nhiệt độ cơ thể: kiểm tra mỗi 4-6 giờ nếu trẻ sốt
- Dấu hiệu mất nước: khô miệng, ít nước mắt, da kém đàn hồi
- Thái độ và mức độ hoạt động: trẻ uể oải, mệt mỏi là dấu hiệu cảnh báo
Vệ sinh cá nhân và môi trường
Vệ sinh là yếu tố then chốt để ngăn ngừa tái nhiễm và lây lan:
- Rửa tay kỹ bằng xà phòng trước khi chế biến thức ăn và sau khi thay tã
- Vệ sinh khu vực mông của trẻ sau mỗi lần đi tiêu
- Khử trùng đồ chơi và bề mặt thường xuyên tiếp xúc
- Tránh để trẻ tiếp xúc với người bị tiêu chảy khác
Bổ sung men vi sinh
Men vi sinh (probiotics) đã được nghiên cứu và chứng minh hiệu quả trong việc rút ngắn thời gian và giảm mức độ nghiêm trọng của tiêu chảy:
- Lactobacillus rhamnosus GG và Saccharomyces boulardii là hai chủng được nghiên cứu nhiều nhất
- Tham khảo ý kiến bác sĩ về liều lượng phù hợp với độ tuổi
- Sử dụng men vi sinh có chất lượng từ các nhà sản xuất uy tín
Không tự ý dùng thuốc
Việc sử dụng thuốc không phù hợp có thể gây hại:
- Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy cho trẻ dưới 2 tuổi
- Tránh sử dụng kháng sinh khi không có chỉ định
- Thuốc giảm nhu động ruột có thể kéo dài thời gian vi khuẩn/virus tồn tại trong đường ruột
- Chỉ sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ
Chế độ ăn sau khi khỏi tiêu chảy
Sau khi các triệu chứng tiêu chảy đã giảm:
- Tiếp tục duy trì chế độ ăn dễ tiêu trong 2-3 ngày
- Từ từ đưa lại các thực phẩm thông thường vào khẩu phần
- Theo dõi phản ứng của trẻ khi thử lại sữa và các sản phẩm từ sữa
- Duy trì chế độ ăn nhiều rau củ quả và protein chất lượng cao
Kết luận
Khi trẻ bị tiêu chảy, việc lựa chọn đúng thực phẩm đóng vai trò quyết định trong quá trình hồi phục. Trẻ bị tiêu chảy nên ăn gì nên chọn các thực phẩm dễ tiêu như cháo, bánh mì trắng, chuối, táo nấu, thịt gà luộc và bổ sung probiotics. Đồng thời, cần tránh các thực phẩm chứa lactose, đường, chất xơ không hòa tan và dầu mỡ.
Bên cạnh chế độ ăn uống, việc theo dõi tình trạng mất nước, duy trì vệ sinh và tham khảo ý kiến bác sĩ khi cần thiết sẽ giúp trẻ nhanh chóng vượt qua giai đoạn khó khăn này và phục hồi sức khỏe toàn diện.
